Voor de één een ideaal, voor de ander een schrikbeeld: ons brein, gekoppeld aan dat van anderen, en aan computers. Zo worden we heel slim, maar raken we onze privacy kwijt. Met de opkomst van het internet hebben dergelijke ideeën een nieuwe vlucht genomen. Is dit sciencefiction? Ja. Maar niet lang meer...

...Het internet en de analyse van de daar aanwezige Big Data is de volgende stap in de cognitieve ontwikkeling van de mensheid. Die leidt tot een 'globaal brein', na het schrift en de computer opnieuw een transformatie van het menselijke kennen: met kennis en inzicht die het vermogen van het individu overstijgen. Hoe die globale intelligentie er precies uit gaat zien en wat de gevolgen zijn voor het menselijk leven valt moeilijk te voorspellen, zoals ook het effect van het schrift op de prehistorische mens of van de computer op de middeleeuwse scribent onvoorstelbaar was.

Maar de natuur kan wel een tipje van de sluier oplichten. Van insecten als mieren en bijen wordt wel beweerd dat ze geen afzonderlijke individuen zijn, maar in feite één intelligent organisme vormen. In de negentiende eeuw bracht dit Herbert Spencer op het idee dat ook de menselijke samenleving een sociaal organisme is. En in de twintigste eeuw speculeerde de filosoof Teilhard de Chardin over de ontwikkeling van een collectieve geest van de mensheid, die hij aanduidde als de 'noössfeer'.

Of de door Heylighen verhoopte en door Lanier verafschuwde collectieve intelligentie realiteit wordt, is nog de vraag. Ze is wel een logische schakel in de evolutie van de menselijke cognitie, en de neutrotechnologie maakt de constructie ervan mogelijk. Maar laten we niet vergeten dat de ontwikkelingen niet in één richting gaan. De uitkomsten hangen af van politieke strijd tussen vele belanghebbenden - wetenschappers en technici, investeerders, consumenten en overheden. Nieuwe technologieën hebben altijd onvoorziene en onvoorzienbare neveneffecten, en vaak ontpoppen ze zich als een individu met een eigen agenda.

Als het aan individualisten als Lanier ligt - die op geen enkel sociaal medium te vinden is - dan komt de zwermgeest er zeker niet. Maar als we zien hoe begerig veel gebruikers van sociale media hun individualiteit met anderen delen, dan kan het niet anders of de 'verborging van het individu' is aanstaande. Verzet is zinloos. Ontvrienden kan niet meer.

Het bewerkte essay in; Trouw, het volledige 1e deel en bovenstaande 2e deel kun je hier downloaden als PDF of via de site van de auteur Jos de Mul