In Dordrecht rijdt de komende twaalf maanden een videovoertuig rond, waarmee de Politie Eenheid Rotterdam wil testen of nieuwe videotechnologie kan helpen met 'hedendaags politiewerk.' Critici maken zich zorgen over de privacy van burgers en spreken van een glijdende schaal.
De politiebus is voorzien van een draaibare camera op een mast en vier dome-camera's die 360 graden beeld geven rondom het voertuig. De dome-camera's hebben zowel een thermische als een dag- nachtzichtsensor. Met een warmtebeeldsensor kan de politie door rookwolken en duisternis heen kijken. Ook liggen er bodycams in het voertuig waarmee gelivestreamd kan worden.
Er zijn in totaal vijftien agenten speciaal getraind om de camera's vanuit de wagen te bedienen. Het is ook mogelijk om de camera's vanuit de meldkamer te besturen. Zo kan er op afstand worden meegekeken en ingeschat of er extra politie-inzet nodig is, of minder.
De politie is enthousiast over het videovoertuig, maar er zijn ook critici. "Ik vind het juist best een heftige pilot", zegt Lotje Beek namens digitale burgerrechtenorganisatie Bits of Freedom. Want je kunt ontzettend veel met dergelijke techniek, vertelt ze, zoals ook 'biometrische surveillance': gezichten herkennen, mensen identificeren en analyseren. De politie kan de camera's eventueel zelfs inzetten om te kijken of iemand thuis is, denkt ze.
"De politie heeft al veel bevoegdheden." Het gaat volgens Beek ook om de overige camera's die in de openbare ruimte hangen waar de politie toegang tot heeft, en anonieme accounts op sociale media waarmee mensen in de gaten worden gehouden. Daar komt dan óók nog een videoauto bij. Het is wat dat betreft een glijdende schaal denk Beek: de politie die steeds meer mag en kan.
Vincent Böhre, directeur en jurist bij Privacy First, sluit zich aan bij Beek. "Het is een creepy ontwikkeling. Het is de zoveelste stap naar nog meer cameratoezicht. Waar eindigt dit?" Hij kan zich voorstellen hoe praktisch zo'n voertuig is voor de politie. Het zou hem niet verbazen dat iedere politie-eenheid straks over een dergelijk auto beschikt - als de pilot succesvol is natuurlijk.
Zodra de videoauto is ingeburgerd, wordt de lat om deze te gebruiken lager gelegd, denkt hij. "Dat is een ijzeren wet." Eerst zal zo'n voertuig worden ingezet om strafbare feiten te signaleren of verdachten op te sporen. Vervolgens kan het ook gebruikt worden om bij demonstraties te surveilleren en daar mensen in het vizier te houden, zegt Böhre. "Dat heeft mogelijk gevolgen voor de vrijheid van meningsuiting. Het heeft eerst een chilling effect en uiteindelijk durven mensen niet meer te protesteren. Ze kunnen namelijk niet meer anoniem te straat op."
Wat Beek en Böhre ook dwarszit is de wettelijke onderbouwing van de pilot. De politie beroept zich op artikel 3 van de Politiewet: “De politie heeft tot taak in ondergeschiktheid aan het bevoegd gezag en in overeenstemming met de geldende rechtsregels te zorgen voor de daadwerkelijke handhaving van de rechtsorde en het verlenen van hulp aan hen die deze behoeven.” Dat betekent in de praktijk dat de camera’s mogen worden gebruikt voor handhaving van de openbare orde, strafrechtelijk handhaving van de rechtsorde en hulpverlening, vindt de politie.
Beide critici zeggen dat de onderbouwing die de politie geeft 'te algemeen is', omdat je vrij veel onder het wetsartikel kunt scharen. "Er moet echt een betere wettelijke basis zijn", zegt Böhre. Daarnaast vindt Beek dat het onduidelijk is wat nu precies het nut van het experiment is. "De meerwaarde van de pilot wordt tijdens en achteraf bepaald, het wordt niet vooraf voorspeld." Dat vindt ze lastig, zeker omdat uit recent onderzoek van Bits of Freedom blijkt dat de gemeente van Rotterdam zich onvoldoende aan de privacywetgeving houdt. De gemeente werkt niet aan het bevorderen van de privacy van haar inwoners, zegt ze, het gaat juist door met experimenten die de privacy verder in het geding brengen.
Alles bij de bron; Rijnmond