Dit verhaal begint aan de rand van een zwembad op vakantie. Een beetje vrij denken, fantaseren. Niet op de e-reader. Ik tel geen pagina’s, streep niets aan, ben niet efficiënt. Even weg van de apparaten, ver van mijn technotoop.

Ik las over Den Haag. Over wat politici willen. Nog altijd: het goede voor de mens. Vrijheid en veiligheid, en soms hulp voor mensen die het moeilijk hebben. Het verlichtingsstreven naar ontplooiing van de mens in de samenleving was kennelijk springlevend. Onze politici: prima humanisten!

Sfeerverstoorder was een keurig conservatieve Duitse journalist. Frank Schirrmacher, tot zijn dood in 2014 uitgever bij de Frankfurter Allgemeine, schreef zijn pamflet Ego. Das Spiel des Lebens in 2013. Hij dacht dat ons vertrouwde ‘ik’ was opgelost in een „monstereconomie” die via algoritmes en machines uitrekent wat goed voor ons is – en zo „aan de lopende band egoïsme produceert”.

Bedenk maar eens wie je bent als er beslissingen over je genomen moeten worden bij paspoortcontrole, in je carrière of over je kredietwaardigheid: je bestaat louter uit nuttige data die alles over je zeggen – en die vermarkt kunnen worden. „De Egoïsme-machines spelen het grote spel allang zonder mensen”, schreef Schirrmacher. „De verliezers staan van tevoren vast: wij allemaal.” 

...Het afgelopen jaar zette NRC een aantal ‘Grote Vragen’ op een rij waarop politici een antwoord moeten vinden om de komende jaren ‘goede politiek’ te bedrijven. Schirrmachers prikkelende pamflet raakt aan zo’n vraag. Is het karakter van de mens als wezen met een vrije wil houdbaar, nu een technologische revolutie bezig is de grenzen en regels van ons bestaan ingrijpend te veranderen? 

De meeste partijen gaan in naam nog altijd uit van een mensbeeld dat terugvoert op de Verlichting: de autonome, zich ontplooiende mens. Maar in de praktijk gaan de meeste politieke debatten niet over mensen, maar over beleid, en de vraag of dat efficiënt, modern, duurzaam, gemakkelijk, waterdicht, fraudebestendig en kostenefficiënt is. De onberekenbare mens is in het politieke debat juist eerder een stoorzender dan een bestemming: hij wordt begeerd als kiezer, maar is ook een gevaar dat in toom gehouden moet worden (fraudeurs, criminelen, radicaliserende jongeren, schoolverlaters). En als we niet crimineel zijn of kunnen worden, moeten we wel door slimme sturing (nudging) tot goed gedrag worden bewogen: een gezonde leefstijl, verstandig financieel plannen, energiezuinig leven en nuttig bijdragen aan de economie... 

Technologie houdt een belofte in om die doelen beter, sneller, efficiënter te bereiken, gedrag te voorspellen en te sturen. Banken, verzekeraars, gemeenten, energiebedrijven zijn ons aan het ‘dataficeren’. En wij werken mee: het is nieuw, makkelijk, fascinerend, en misschien sparen we er kosten en energie mee, en reistijd, en onze gezondheid...

...Als technologie onze gedachten en toekomstig gedrag kan ‘lezen’ voordat we daar zelf notie van hebben, zegt Schnitzler, „dan wordt de mens een ding. Een te manipuleren object”.

Zo beschouwd is ons bestaan al flink in het geding. Is het nog wel mogelijk te ontsnappen aan onze technotoop? Ik denk terug aan mijn zwembad. Na Schirrmachers Ego was ik geërgerd. Zou technologie er met mijn ik vandoor kunnen gaan? Zo gemakkelijk liet ik me niet afschaffen. Er was niets aan de hand, besloot ik, zolang ik vrij was het water in te duiken, zonder devices.

Ben ik naïef? Wat gebeurt als ik die app aanschaf die mijn gezin waarschuwt zodra ik mijn werk verlaat en ook alvast de verwarming thuis aanzet? Het internet van de dingen die met elkaar communiceren over ons gedrag, maakt dat we permanent onder controle staan. De app een dagje uitzetten is niet onschuldig: dat slaat een gat in mijn bestaan. Dit is Schirrmachers angst: de mens als iets om aan en uit te zetten. Beschik ik over mezelf als ik zwem, of sta ik alleen maar even op pauze?

We staan nog maar aan het begin van de mogelijkheden van technologische (zelf)-controle. De overheid koestert bijvoorbeeld grote verwachtingen van de quantumcomputer, die straks met enorme rekenkracht de talloze gegevens die zij van ons bezit kan koppelen en analyseren. Dan kan zij, en ook nog eens oneindig beter, alles waar Facebook nu zijn slechte reputatie op het gebied van privacy aan dankt. Het droombeeld staat al in ‘toekomstnotities’ van ministeries, maar leidt niet tot debat in Den Haag.

Alles bij de bron;  NRC