De massale opslag van data door inlichtingendiensten AIVD en MIVD is in strijd met het recht op privacy en het recht op de bescherming van persoonsgegevens. Daarom moet de inlichtingenwet uit 2017 worden aangepast. Dit bepleit jurist Jan-Jaap Oerlemans maandag in zijn inaugurele rede aan de Universiteit Utrecht waar hij bijzonder hoogleraar Inlichtingen en Recht wordt.

Oerlemans, tevens senior onderzoeker bij de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD), gaat in zijn oratie in op de ‘datahonger’ van inlichtingendiensten...

...Als voorbeeld van de ‘datahonger’ noemt Oerlemans het verzamelen van passagiersgegevens. Die gegevens – volledige naam, nationaliteit, geboortedatum, geslacht en het vertrekpunt en aankomstpunt van een vlucht – worden bij alle vluchten van buiten de EU naar Nederland vastgelegd en doorgegeven aan de marechaussee. Dat is afgesproken in een Europese richtlijn uit 2004. De marechaussee kijkt vervolgens of er personen tussen zitten die op een opsporingslijst staan of die extra controle behoeven.

De AIVD en MIVD krijgen die miljoenen gegevens via een sluiproute: ze gebruiken daarvoor de informantenbevoegheid. Zouden de geheime diensten middels hacken of aftappen de miljoenen data willen binnenhalen dan gelden daarvoor strenge waarborgen. Maar bij de informantenbevoegdheid gelden die niet. 

Oerlemans: ‘De informantenbevoegdheid in artikel 39 Wiv 2017 is echt een gedrocht van een artikel. De meeste mensen denken bij een informant aan een persoon, een individu, die meewerkt en informatie geeft aan de AIVD of de MIVD op vrijwillige basis. Maar pas als je het artikel goed leest, zie je dat ook overheidsinstellingen op vrijwillige basis gegevens kunnen verstrekken.’

En dat is precies wat gebeurt: de AIVD vraagt de passagiersgegevens gewoon op bij de marechaussee, die de data geautomatiseerd en in bulk doorgeeft. ‘Dat is een goed voorbeeld van wat we ‘function creep’ noemen, waarbij gegevens dus op een andere manier worden gebruikt dan oorspronkelijk de bedoeling was.’

Als de AIVD de bulkdatasets heeft ontvangen, worden de data verrijkt met andere gegevens om doelwitten te identificeren. Daarbij geldt vervolgens geen uiterste bewaartermijn voor de opslag van de data. De AIVD – en MIVD, die de data weer van de AIVD krijgt – kunnen de miljoenen passagiersgegevens van alle Nederlanders in theorie eindeloos bewaren. 

Oerlemans is aangesteld voor een periode van vijf jaar. Hij hoopt als bijzonder hoogleraar bij te dragen aan meer kennis over de wetgeving voor inlichtingendiensten. ‘Omdat het wetgeving betreft die burgers moeten beschermen tegen misbruik van de overheid.’

Alles bij de bron; Volkskrant